تار بهتر است یا سه تار

بسیاری از علاقه مندان به موسیقی از تفاوت های جزیی تار و سه تار اطلاع ندارند و هنرآموز مبتدی در هنگام خرید تار یا خرید سه تار تردد دارد که کدام یک را انتخاب کند. تار و سه تار هر دو از دسته سازهای زهی زخمه ای (یا زهی مضرابی) به حساب می‌آیند، با این تفاوت که سه تار با ناخن (انگشت سبابه دست راست) نواخته می‌شود اما تار را بوسیله یک مضراب فلزی که بخش انتهایی آن از موم عسل طبیعی ساخته می‌شود (تا به تناسب راحتی دست نوازنده تغییر شکل دهد) می‌نوازند. هر دوی این سازها به نوعی ریشه در ساز ایرانی و باستانی بربت (که بعدها “عود” اعراب و “لوت” اروپایی‌ها از روی آن ساخته شد) دارند، به این معنا که از یک کاسه تشدید صوت (کاسه رزنانس)، یک دسته (شامل بخشی اصلی و سردسته) و سیم‌هایی که بر روی دسته و کاسه کشیده شده‌اند بعنوان اجزای اصلی تشکیل می‌شوند.

تاریخچه تار - تاریخچه سه تار

شوربختانه تاریخچه دقیقی درباره منشاء این دو ساز وجود ندارد، اما می‌توان به استناد یافته‌های تاریخی و روایات گفت که بدون شک تار و سه تار متعلق به ایران و در کل سرزمین‌های آریایی هستند و بر اساس آثاری که از آنها در اشعار و نگاره‌های قدیمی باقی مانده، برای نمونه‌های باستانی سه تار قدمتی چند هزار ساله و برای تار دست‌کم پانصد سال قدمت تخمین زده می‌شود. تار در دوره‌های پیشین، خصوصاً دوره قاجار، ساز غالب موسیقی ایرانی بوده است. البته سازهای تار و سه تار امروزی نسبت به آنچه در گذشته‌ها وجود داشته است دستخوش تغییرات متعددی در جهت بهبود ساختار و صوت شده‌اند. شاید برایتان این سوال پیش آمده باشد که چرا سه تار چهار سیم دارد؟ یکی از مهم‌ترین تغییرات بوجود آمده در ساختار سه‌تار، اضافه شدن سیم چهارم به این ساز است (از نظر تاریخی چهارم، و از نظر موقعیت سومین سیم با شمارش از پایین به بالا) که به روایت از استاد ابوالحسن صبا، درویشی به نام مشتاق علی شاه اقدام به این کار کرده است (به همین دلیل این سیم به “سیم مشتاق” معروف است). به دنبال آن در دهه‌های بعد، تار نیز توسط درویش خان، از پنج سیمه بودن به شش سیمه بودن درآمد (سیم پنجم به آن اضافه شد) تا تکمیل گردد و توقعات نوازندگان آن دوره را برآورده کند.

تکنیک نوازندگی تار و سه تار

همانگونه که گفته شد تار و سه تار در اجرا از نظر ابزار مضراب‌زنی متفاوت هستند. استفاده از ناخن در نوازندگی سه تار، صدایی لطیف‌تر نسبت به تار که آن را با مضراب فلزی می‌نوازند ایجاد می‌کند. در رابطه با تکنیک نوازندگی، تقریباً تمام تکنیک‌های نوازندگی تار و سه تار مشابه است. تنها تفاوتی که می‌توان به آن اشاره کرد، شیوه مضراب راست و چپ جابجا در این دو ساز است. در نوازندگی تار مضراب عادی یا راست، زخمه‌ای است که از بالا به پایین بر سیم وارد می‌شود و مضراب چپ مضرابی است که از پایین به بالا بر سیم فرود می‌آید. در نوازندگی سه تار، درست عکس آنچه بر روی تار اتفاق می‌افتد برقرار است، یعنی مضراب راست سه تار از پایین به بالا، و مضراب چپ از بالا به پایین اجرا می‌شود.

صدا و جنبه‌های روحی آن

همانگونه که انتظار می‌رود، ابعاد کوچک‌تر و ظریف‌تر سه تار نسبت به تار، موجب می‌شود صدای ملایم‌تری داشته باشد. صدای سه تار زنگدار اما لطیف و کم‌حجم است. حجم صدای سه تار برای اجراهای زنده و گروهی (لااقل بدون استفاده از تکنولوژی‌های امروزی) کافی نیست، از همین رو از گذشته تا به امروز، سه تار را سازی برای خلوت و تنهایی هنرمند می‌شناسند. شاید بهترین توصیف از سه تار، نظر استاد ابوالحسن صبا درباره این ساز باشد که گفته است: “سه تار سازی است که برای یک نفر کم و برای دو نفر زیاد است”. تار اما در مقابل، صدایی غنی و پخته و به مراتب بلندتر از سه تار دارد. صدای پرقدرت تار، استفاده از آن را در گروه‌نوازی‌ها عملی می‌کند.

تار بهتر است یا سه تار؟

برخی معتقدند که اگر نوازنده‌ای ابتدا تار را یاد بگیرد، بعدها سه‌تار را بهتر خواهد نواخت. برخی دیگر معتقدند که سه تار شروع آسان‌تری است. به نوآموزان موسیقی توصیه می‌شود که سلیقه خود را معیار اصلی انتخاب بین این دو ساز یا هر دو ساز دیگری قرار دهند. هیچ سازی نسبت به ساز دیگر برتری ندارد. اگر صدای سازی را دوست می‌دارید و مایل هستید خودتان را در مقام نوازنده آن ساز ببینید، آن ساز برای شما “بهتر” یا مناسب‌تر است. فراموش نکنید که تنها نوازنده‌ای موفق خواهد بود که با ساز خود ارتباط خوبی برقرار کند، و زمانی که این ارتباط بوجود بیاید، هم شخص نوازنده و هم مخاطبین وی از نوای دلنشین یک ساز لذت خواهند برد.

منبع:تار یا سه تار

آیا تعداد خرک سنتور  اهمیت دارد؟

اگر کسی با سنتور آشنایی نسبی هم داشته باشد احتمالا واژه خرک برای اون واژه آشنایی است. به عنوان مثال سنتور 12 خرک موسوی، سنتور 9 خرک علیزاده، سنتور یازده خرک و .... ولی اهمیت خرک در سنتور چیست و چرا زمانی که قصد خرید سنتور را داریم باید به تعداد خرک آن اهمیت دهیم.

خرک سنتور چیست؟

خرک سنتور دومدل دارد.یکی هفتی-هشتی و یکی گرد.چوب ان عمدتا گردو اما برخی از چوبهای رز به دلیل سختی ان استفاده میکنند.خرک وسیله ارتباط سیم باصفحه و پلها میباشد. خرک سنتوز باعث میشود که ارتعاش سیم ها به صفحه منتقل شود. قطعا در ساز سنتور هرچه تعداد خرک ها بیشتر باشند وسعت ساز سنتور هم به لحاظ تعداد نت بیشتر است. به همین دلیل برای اینکه بتوان بدون تغییر دادن کوک، دستگاه ها و گام های بیشتری را نواخت از سنتورهایی با تعداد خرک بیشتر استفاده میشود. اما میتوانیم بگوییم که رایج ترین سنتورها، سنتورهای نه خرک و پس از آن دوازده خرک هستند.

سنتورها با چه تعداد خرکی رایج ترند؟

سنتورهای دوزاده خرک و نه خرک معمولا رایج تر از سنتورهای دیگرند. زیرادر دهه های گذشته بیشتر نوازندگانی که آهنگها و تصنیف های بزمی را مینواخته اند از ساز دوازده خرک استفاده کرده اند به دلیل اینکه با این ساز میتوانند بنا بر نیاز مجلس در دستگاههای مختلف بنوازند و چون اکثر نوازندگان را آقایان تشکیل میداده اند، ساز دوازده خرک که اکثرا می کوک است یعنی سه نت از سنتور سل کوک بم تر است این امکان را میدهد که خود نوازنده بتواند با آن زمزمه کند، در واقع سنتور می کوک بهترین جایگاه را برای صدای خواننده مرد داراست. اما به دلیل اینکه از دوره ی استاد صبا آموزش سنتور با سنتور نه خرک سل کوک صورت گرفت و پس از آن هم اساتید بزرگ سنتور، این سنتور را به عنوان سنتور استاندارد برگزیدند امروزه سنتور نه خرک سل کوک به عنوان سنتور استاندارد شناخته شده و آموزش سنتور و نوازندگی توسط این سنتور انجام می گردد.

منبع: خرک سنتور چیست؟

معیارهای ارزیابی سنتور کدامند؟

قطعا تمام علاقه مندان به ساز سنتور در هنگام خرید سنتور به چالش های بسیار زیادی بر می خورند. در این راستا از اساتید موسیقی خود و افراد خبره مشاوره و راهنمایی می گیرند. در این مطلب معیارهای ارزیابی سنتور بیان شده است که قطعا می تواند در انتخاب سنتور خوب و خرید بهتر یاری رسان باشد.

صنعت و ساختمان ساز سنتور

سلیقه در پرداخت چوب:
سنتور در مراحل مختلف مورد پرداخت با رنده، سمباده، مُقار، لیسه و … قرار می­گیرد که کیفیت پرداخت، نشان از حوصله و سلیقه سازنده می­باشد. کیفیت رنگرزی:
سازندگان مختلف ممکن است روشهای زیادی برای رنگرزی انتخاب کنند مانند لاک الکل، سیلر و … ، که نوع رنگرزی و سلیقه در این مورد می تواند درصدای سنتور تاثیر بگذارد. (مثلا رنگهای پوشاننده میتواند جلوی ارتعاش الیاف چوب را بگیرد) البته رنگ در ظاهر زیبای سنتور بسیار موثر است. انضباط و چینش گوشی­ها:
چیدمان گوشیها از سلیقه در سوراخکاری و برقو زدن مناسب حکایت دارد و گوشی های خوش تراش هم به صدای سنتور کمک می­کند و هم در نگهداری کوک موثر است. کیفیت چسباندن کلاف، صفحه و کفه:
یکی از قسمتهای مهم در سنتورسازی، سرهم کردن اجزای سنتور و چسباندن قسمتهای مختلف آن است. زیبایی در اتصال اجزا، هم نشان از سلیقه سازنده دارد و هم می­تواند به ایجاد صدایی متناسب کمک کند. تناسب وزن سنتور:
در برخی از سنتورها وزن زیاد به معنی ضخامتهای نامناسب به چوب یا خیس بودن آن است. و در برخی سبک بودن زیاد سنتور به معنی پوک بودن چوب و یا ضعیف بودن آن است که این به تجربه به دست می­آید که در مقایسه با صدای سنتور اعتبار پیدا می­کند.

کیفیت صوتی

یک دست بودن صدا:
یک سنتور مناسب در نتهای مختلف دارای جنس صدای یکسان است که این نشان تخصص سازنده در پل گذاری و تنظیم ضخامت صفحه و کفه است که باعث می­شود با تغییر پوزیسیونها، رنگ، حجم صدا و تونالیته سنتور عوض نشود. حجم صدا:
حجم صدای مناسب در سنتور نشان تخصص سازنده است. رسیدن به یک حجم بالای صوتی و پرقدرت برای سنتور بسیار دشوار است که توان چوب شناسی و تنظیم ضخامت نیاز دارد که بسیار ارزشمند است. جنس صدا:
تقه دار بودن، گزدار بودن صدا و … از جمله عیوبی است که می­تواند جنس صدا راتضعیف کند و صدای کریستالی، پخته، عمیق و جاافتاده از جمله اصطلاحاتی است که برای صداهای مناسب از آن یاد می­شود. نگهداری کوک:
چرخش راحت گوشیها (نداشتن حرکت پله ای) و عدم برگشت گوشی­ها پس از کوک کردن به معنی نگهداری مناسب کوک است که برای یک سنتور بسیار حیاتی است که البته فاکتورهایی مثل ضخامت صفحه، ارتفاع خرک و … در کوک موثر است که دراین مرحله از آنها نمی­توان گذشت.